Wat maakt biologisch eten beter of gezonder?

Het aanbod biologische producten in de gemiddelde supermarkt groeit. Een duidelijk teken dat de vraag dat ook doet. De tijd dat er een geiten-wollensokken imago kleefde aan biologisch eten is voorbij. Biologisch eten is populair, en zekere claims over de superioriteit van biologische voedingsmiddelen ten opzichte van reguliere producten hebben daar mogelijk een aandeel in. Zo wordt er gezegd dat:

• Biologisch eten nutriëntrijker is: zowel door een grotere hoeveelheid nuttige voedingsstoffen als door een hogere biologische beschikbaarheid ervan;
• Biologisch eten beter is voor je (fysieke) gezondheid: biologische producten worden in de regel niet behandeld met synthetische herbiciden en pesticiden. Vanuit daar wordt de koppeling gemaakt met gezondheid. Deze stoffen zouden (in hoge dosis) namelijk schadelijk zijn en het risico op bijvoorbeeld kanker vergroten;
• Biologisch eten beter is voor het milieu: er wordt bij de productie van biologische eten veel meer rekening gehouden met natuur, milieu en het welzijn van dieren.

De beweringen hierboven komen in onderzoek naar consumentengedrag naar voren als de belangrijkste beweegredenen om (vaker) te kiezen voor biologisch eten ^[1]. Ogenschijnlijk goede redenen, maar daar hangt dan ook een prijskaartje aan ^[2]. De hele harde realiteit is dat slechts een klein percentage van de wereldbevolking voldoet aan de consumptie van de dagelijkse aanbevolen hoeveelheid groenten en fruit.

Dat wordt veroorzaakt door de relatief hoge prijs die deze producten überhaupt hebben. Voor wie het niet breed heeft maakt dat de keuze voor biologisch eten een stuk minder toegankelijk. Is dat vooral een gemiste kans voor dierenwelzijn en milieu, of loopt deze groep mensen ook persoonlijk gezondheidsvoordelen mis? Die vraag gaan we beantwoorden door uit te zoeken of de drie bovenstaande claims over biologisch eten kloppen.

Wat houdt biologisch eten precies in?

Laten we gewoon beginnen bij de definitie van biologisch eten. Zowel binnen de EU als in de VS bestaan er strenge eisen en regelgeving, voor voorwaarden waaraan biologisch eten moet voldoen. De term biologisch verwijst naar de productiemethode van het desbetreffende voedingsmiddel. Groenten mag bijvoorbeeld biologisch genoemd worden als tenminste 95% van de landbouw ingrediënten biologisch zijn. De grond waarop het verbouwd is moet voor een bepaalde periode vrij zijn van bestrijdingsmiddelen. Voor dierlijke producten gelden regels die betrekking hebben op de leefomstandigheden van de dieren, het soort voeding en de medische zorg die ze krijgen ^{[3] [4]}.

Biologisch vs. Natuurlijk

Lees je op de verpakking van een product dat het bomvol ‘natuurlijke’ ingrediënten en aroma’s zit? Leuk, maar dit biedt geen enkele garantie voor de manier waarop die ingrediënten geproduceerd zijn. Neem een rauwe wortel. Dat is een heel natuurlijk product, maar als je hem zojuist uit een grond vol synthetische bestrijdingsmiddelen hebt getrokken is er weinig biologisch aan. Natuurlijk en biologisch zijn dus niet hetzelfde ^[5].

Heeft biologisch eten een hogere voedingskwaliteit?

Kwaliteit wijst in dit geval op de voedingswaarden van biologische producten. Denk hierbij aan de micronutriënten, dus de hoeveelheid bruikbare vitamines, mineralen en spoorelementen die biologische groenten bevatten in vergelijking met niet-biologische groenten. Er doet namelijk een gerucht de ronde dat biologische producten beschikken over een hogere voedingskwaliteit. Laten we eens kijken wat de wetenschap daarover zegt.

Biologische plantaardige voedingsmiddelen

Om meer te weten te komen over het eventuele verschil in voedingsstoffen tussen biologische plantaardige producten en niet-biologische plantaardige producten zijn veelvuldig chemische analyses gedaan waarin de voedingsstoffen met elkaar werden vergeleken op meerdere onderdelen.

Een systematische review van ruim 55 van deze onderzoeken concludeerde slechts kleine verschillen in maar drie van de totaal dertien categorieën. Mogelijk vallen die te verklaren door het gebruik van meststoffen en de rijpheid van de producten ten tijde van de oogst. In alle overige categorieën bleek de voedingskwaliteit gelijk. Biologische producten en niet-biologische producten verschilden op het gebied van vitamines, mineralen en spoorelementen niet van elkaar ^[6].

Een meta-analyse uit 2012 vermeld iets verhoogde fosfor en polyfenolwaarden in biologische producten, maar constateert verder eveneens dat er geen verschillen aanwezig zijn in voedingswaarden tussen biologische en niet-biologische producten ^[7]. Een systematische review van publicaties die zich meer specifiek richten op vitamine- en fenolverbindingen in fruit en groenten stelden vast dat het gehalte aan secundaire plantenmetabolieten twaalf% hoger was in biologische groenten en fruit. Dit zorgt mogelijk voor een hogere antioxidant werking ^{[8] [9]}.

Veruit de grootste review omvat ruim 150 verschillende studies concludeerde de volgende verschillen in voedingsstoffen tussen biologische- en niet-biologische producten: in vitamines, met name vitamine c, zijn (verwaarloosbare) verschillen geconstateerd. Eiwitten, aminozuren, vezels en vitamine E kwamen in verhouding minder voor in biologische producten. De antioxidantwerking van biologische producten bleek zeventien % hoger te zijn ^[10].

Kijkend naar honderden verschillende onderzoeken over dit thema lijkt de meest consistente bevinding op dit moment dat biologische groenten en biologisch fruit over een hoger gehalte aan antioxidantverbindingen kunnen beschikken. Antioxidanten beschermen onze cellen en DNA tegen stoffen die schade kunnen veroorzaken. Deze stoffen heten vrije radicalen. Er wordt rekening gehouden met een verband tussen een te grote hoeveelheid vrije radicalen in het lichaam, en de ontwikkeling van onder andere hart- en vaatziekten en aandoeningen die het zenuwstelsel betreffen ^[11]. Los van de antioxidanten blijkt er op dit moment geen significant verschil in de voedingskwaliteit van biologische- en niet-biologische plantaardige producten.

Biologische dierlijke voedingsmiddelen

Een systematische review die zocht naar eventuele verschillen in voedingswaarden tussen biologische- en niet-biologische zuivelproducten vond hogere concentraties van Omega-3 in biologische melk, tegenover hogere concentraties selenium en jodium in normale melk ^[12]. Onder de streep lijken de verschillen te klein om van een echt kwaliteitsverschil in voedingswaarden te kunnen spreken ^[13].

Wat vlees betreft werd in een andere analyse van dezelfde onderzoeksgroep een hogere concentratie van omega-3 en omega-6 gevonden in biologisch vlees. Ook leek de totale hoeveelheid meervoudig onverzadigde vetzuren hoger en die van enkelvoudig onverzadigde vetzuren lager. Een dier-specifieke analyse vond deze verschillen niet in rund-, lams- en geitenvlees ^[14]. De verschillen bleken klein en de bevindingen inconsistent. De meest veilige en waarheidsgetrouwe conclusie van dit moment lijkt dat er meer onderzoek nodig is om een goede uitspraak te kunnen doen over de voedingskwaliteit van biologische dierlijke producten.

Is er op dit moment voldoende bruikbare data om conclusies te trekken?

De data die tot nu toe uit onderzoek is voortgekomen kent een aantal beperkingen. Er zijn bijvoorbeeld onvoldoende gewas-specifieke gegevens. Met andere woorden: de verschillen tussen bijvoorbeeld een biologische snijboon en een niet-biologische snijboon. Daarnaast ontbreekt ook relevante informatie over specifieke verbindingen tussen de vele verschillende stoffen die een voedingsmiddel bevat. Tot slot is het belangrijk om op te merken dat de vele verschillende onderzoeken tot veel inconsistente bevindingen geleid hebben, maar ook van allerlei verschillende methodes gebruik maakten. Het is belangrijk om eerst te bepalen welk methodologisch kader het meest geschikt is om bruikbare gegevens te verzamelen over de samenstelling van biologische- en niet-biologische voedingsmiddelen ^[15].

Is biologisch eten beter voor je eigen gezondheid?

Verschillen in voedingsstoffen lijken niet significant aanwezig maar zijn nog wel een lopend punt van discussie. Beschikbare wetenschappelijke literatuur over de eventuele gezondheidseffecten van biologische voedingsmiddelen blijkt schaars.

Wat zegt onderzoek over biologisch eten in relatie tot levensverwachting en gezondheid?

De eerdergenoemde secundaire plantenmetabolieten die meer zouden voorkomen in biologisch fruit en biologische groenten, zijn de reden van de vermeende hogere antioxidant werking van deze voedingsmiddelen. Brandt en collega’s stelden in hun systematisch review dat iemand die alle fruit en groenten uit zijn/haar voedingspatroon vervangt voor biologisch fruit en biologische groenten, diens secundaire plantmetaboliet inname met twaalf procent verhoogt ^[16]. Dat zou overeenkomen met een verlengde levensverwachting van zeventien dagen bij vrouwen en 25 dagen bij mannen. We moeten veel slagen om de arm houden bij deze uitspraak omdat deze gebaseerd is op de analyse van voorspellende effecten van een hogere inname van groenten en fruit in het algemeen. Hier werd een verhoging van de groente- en fruitconsumptie met 100 gram per dag ook geassocieerd met een verlaagd risico van 22% op maagkanker en van 7% op colorectale kanker ^[17]. De uiteindelijke conclusie voor nu lijkt dat een verhoging van de totale inname van groente en fruit een gezondheidsvoordeel kan opleveren, mits het huidige voedingspatroon hier (te) weinig van bevat. Dat betekent in dit geval dat die voordelen kleiner zijn bij overstap van niet-biologische naar volledig biologische voeding, voor mensen die al een hoge fruit- en groenteconsumptie hadden ^[18].

Gezondheid valt of staat niet bij biologisch eten

Tot op heden zijn er geen concrete aanwijzingen die de verwachting dat biologisch eten beter is voor je gezondheid rechtvaardigen. Daarbij komt dat gezondheid een neurobiopsychosociaal fenomeen is dat niet valt of staat bij een aspect. Of je gezond bent hangt van zoveel verschillende factoren en de samenhang daartussen af, dat wel of niet (volledig) biologisch eten daar geen significant verschil in maakt. Voedingsmiddelen op zichzelf zijn, tenzij je allergisch bent, niet gezond of ongezond. Het gaat om het grote geheel: je complete dagelijkse voedingspatroon. Het totaal van alle producten die je regelmatig eet kan je gezondheid wel- of niet ondersteunen. Focussen op losse onderdelen schiet het doel voorbij. Als biologisch eten jouw voorkeur heeft juichen we het absoluut toe. Ons gaat het erom dat je doet wat werkt voor jou.

Waarom heeft biologisch eten dan de stempel gezond? Het halo-effect

Het halo-effect is een psychologisch verschijnsel dat gaat over het generaliseren van bepaalde eigenschappen, in dit geval van een product, tot een positief of negatief totaalbeeld. Wat er gebeurt is eigenlijk dit: Je weet dat Hendrik goed kan schaatsen en gaat er daarom ook vanuit dat hij goed kan skiën. Door vertaalt naar biologisch eten gaat het dus zo: ”Biologisch eten wordt vaak geproduceerd op een manier die meer rekening houdt met het milieu en dierenwelzijn, dus het zal op allerlei andere terreinen zoals gezondheid waarschijnlijk ook wel beter zijn.”

In werkelijkheid kan je niet zo redeneren, maar geheel onlogisch is de gedachtegang niet. Als je kijkt naar marketing en PR kom je het ook voortdurend tegen. Producten worden in de markt gezet met het label ‘gezond’. Wat daar in vredesnaam de precieze definitie van is, en op welke manier zo’n product je gezondheid ondersteunt mag Joost weten.

Is biologisch eten beter voor de wereld om ons heen?

Biologische landbouw houdt meer rekening met milieu, dierenwelzijn en leefomgeving dan dat reguliere productieprocessen dat doen. In onze ogen is biologisch eten daarom een verstandige keuze. Het is echter wel belangrijk om je ervan bewust te zijn dat er op dit moment geen aanwijzingen zijn, dat biologisch eten om andere redenen beter is dan niet-biologische producten. Het is duidelijk uit verschillende onderzoeken gebleken dat biologisch eten en niet-biologisch eten geen significante verschillen kennen in voedingswaarden of de kwaliteit daarvan ^{[19] [20] [21] [22]}.

Conclusie: Biologisch eten? Zeker doen als het werkt voor jou!

Kiezen voor biologisch eten betekent kiezen voor producten die een productieproces kennen waarin aandacht en respect is voor dieren, milieu en leefomgeving. Vanuit daar gezien is het volmondig een betere keuze te noemen. Het is dus niet zo, dat biologische voeding superieur is op het gebied van voedingswaarden. Het zal jou geen gezondheidswinst opleveren. Vanuit dat perspectief bekeken is het zaak om je te richten op kwaliteit van je volledige voedingspatroon. Dat doe je bijvoorbeeld door dagelijks de voor jou juiste hoeveelheid energie en voedingsstoffen binnen te krijgen via een verscheidenheid aan volwaardige, verse en (zoveel mogelijk) onbewerkte producten. Daarnaast willen we nogmaals benadrukken dat zowel gezondheid als resultaat afhankelijk zijn van meer dan voeding alleen.

Je kunt bijvoorbeeld 100% biologisch eten, maar als je tegelijkertijd te weinig variatie aanbrengt in de biologische voedingsmiddelen die je eet kan je nog steeds een tekort aan nutriënten oplopen. Gezond is dat niet. Hetzelfde geldt voor 100% biologisch eten maar tegelijkertijd heel weinig bewegen of een structureel slaaptekort hebben. Het eten zorgt er in dit geval niet voor dat je ‘gezond’ bent of blijft. Gezondheid is een neurobiopsychosociaal fenomeen dat samenhangt met heel veel dingen. Voeding is daarbinnen een belangrijke pijler, maar zeker niet de enige.

Wil jij fitter leven en een optimaal voedingspatroon ontwikkelen dat werkt voor jou?

We verwelkomen je graag bij Changing Life: jouw voedingsdeskundige, personal trainer en lifestylecoach in een overzichtelijke app. Jouw plan is compleet afgestemd op wie jij bent als individu en de doelen die je voor ogen hebt. Centraal hierbinnen staan de pijlers Voeding, Training en Herstel. Deze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden als duurzaam resultaat het doel is. Tijdens het uitvoeren van je plan ontvang je een-op-een online coaching van een gecertificeerde Changing Coach. Zo heb jij alle tools in handen om blijvende positieve verandering te realiseren in je huidige voedingspatroon en leefstijl. Met of zonder biologische producten? Die keuze is aan jou.